فریدون بابایی اقدم عضو هیات‌مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی نسبت به شکل‌گیری پدیده حاشیه‌نشینی کارگاهی- صنعتی در اطراف کلانشهرها و شهرهای صنعتی هشدار داد.
عضو هیات‌مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران با بیان اینکه امروز در اطراف شهرهای کشور، تنها با حاشیه‌نشینی در معنای سنتی آن مواجه نیستیم گفت: هم‌اینک در کنار کلانشهرها و حتی در حاشیه شهرهای کوچک نیز نوع تازه‌ای از حاشیه‌نشینی تحت‌عنوان حاشیه‌نشینی کارگاهی- صنعتی شکل گرفته که چهره‌ای کاملاً متفاوت دارد.
بابایی‌اقدم با بیان اینکه این روند حدود ۲۰ سال پیش آغاز شد و در دهه گذشته به‌طور چشمگیری شدت گرفته است، توضیح داد: این شکل جدید از سکونت و استقرار کارگاه‌ها عمدتاً در اراضی زراعی و بدون هیچ‌گونه نظارت، رعایت ضوابط، استانداردهای ایمنی و اصول شهرسازی شکل می‌گیرد.
ضرورت بازبینی شرح خدمات تهیه طرح‌های هادی روستایی
وی هشدار داد: ادامه این روند می‌تواند در آینده برای شهرها تهدیدی جدی هم از نظر ایمنی، هم از نظر زیست‌محیطی و هم از منظر بی‌نظمی و قانون‌گریزی اجتماعی باشد.
این مسئول در شرکت بازآفرینی شهری ایران در بیان دلایل شکل‌گیری این نوع از حاشیه‌نشینی گفت: به نظر می‌رسد یکی از ریشه‌های اصلی این وضعیت، ضعف در مطالعات وضع موجود، تحلیل‌های غیرواقع‌بینانه و طرح‌های توسعه شهری است که در استان‌ها تصویب می‌شود. لکه‌گذاری‌ها غالباً بر اساس نیازهای سرانه و توسعه شهر انجام می‌شود، اما اینکه این لکه‌ها با واقعیت‌های اطراف شهر هماهنگ باشند یا خیر، کمتر مورد دقت قرار می‌گیرد. در این بخش لازم است وسواس بیشتری به خرج داده شود.
وی ادامه داد: یکی دیگر از دلایل عمده شکل‌گیری این پدیده ایرادی است که بر طرح‌های هادی روستایی در اطراف شهرها وارد است.
عضو هیات مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران تاکید کرد: همچنانکه طرح‌های توسعه شهری باید واقع بینانه تهیه شوند، در تهیه طرح‌های هادی روستاهای پیرامون شهرها نیز باید تاثیر نزدیکی به شهرها به عنوان بازار عمده مصرف محصولات کارگاهی مدنظر باشد. بنابراین نیاز به بازبینی شرح خدمات تهیه طرح‌های هادی روستایی و توجه به طرح‌های مجموعه شهری ضروری است.
ترک فعل شهرداری‌ها در کنترل ساخت‌وساز
به گفته بابایی اقدم، ترک فعل شهرداری‌ها در کنترل ساخت‌وسازها و در بعضی موارد صدور پروانه‌های ساختمانی خارج از طرح‌های مصوب نیز این روند را تشدید کرده است. بخشی از این تخلفات از مسیر کمیسیون ماده ۵ انجام و در برخی موارد نیز حتی این مسیر نیز طی نمی‌شود و ساخت‌وسازها بدون پشتوانه قانونی شکل می‌گیرد.
عضو هیات‌مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران گفت: در سطح ملی، شرکت بازآفرینی شهری ایران که متولی اصلی ساماندهی بافت‌های ناکارآمد است، همچنان بر اساس مصوبه سال ۱۴۰۰ شورای‌عالی شهرسازی و معماری عمل می‌کند. مصوبه‌ای که چهار نوع بافت هدف شامل سکونتگاه‌های غیررسمی، بافت‌های فرسوده میانی، بافت‌های تاریخی و پهنه‌های پرخطر را تعریف کرده است. اما پدیده جدید حاشیه‌نشینی کارگاهی ـ صنعتی در این مصوبه دیده نشده است.
ضرورت اصلاح شیوه‌نامه شناسایی محدوده‌ها و محلات هدف بهسازی، نوسازی و بازآفرینی شهری
وی تصریح کرد: اگر قرار است این موضوع جدی گرفته شود، لازم است، در گام اول، بازنگری در مصوبه شورای‌عالی شهرسازی انجام و این نوع بافت به‌عنوان یک گونه جدید از «بافت ناکارآمد شهری» تعریف و به استان‌ها ابلاغ شود تا شناسایی دقیق آن آغاز شود.
به گفته وی، در گام دوم با تعیین متولی روشن، پس از شناسایی، باید مشخص شود که کدام دستگاه مسئول (شهرداری‌ها، شرکت بازآفرینی شهری، شرکت شهرک‌های صنعتی یا سایر نهادها) متولی ساماندهی این پهنه‌هاست.
وی افزود: در گام سوم، ورود موضوع به طرح‌های تفصیلی و کمیسیون ماده ۵ راهگشاست. در این مرحله،پس از شناسایی، در قالب طرح‌های تفصیلی موضعی یا از مسیر کمیسیون‌های ماده ۵ می‌توان این پهنه‌ها را چه در داخل محدوده شهر و چه در حریم یا خارج از محدوده ضابطه‌مند کرد.
بابایی‌اقدم تاکید کرد: اگر منطقه‌ای استعداد توسعه کارگاهی دارد، بهتر است این واقعیت در طرح‌ها پذیرفته شود و به‌صورت رسمی و ضابطه‌مند وارد برنامه‌ریزی شهری شود، نه آنکه به‌صورت غیرقانونی و بی‌نظم توسعه یابد. این کار هم به اقتصاد شهر کمک می‌کند و هم مانع گسترش تخلفات می‌شود.
وی نسبت به گسترش کارگاه‌ها در باغات و اراضی زراعی بدون طرح و ضابطه که تصویری از بی‌نظمی کامل ارائه می‌دهد هشدار داد و گفت: این پدیده در بسیاری از شهرها از جمله اطراف تبریز و همدان در ۱۰ تا ۲۰ سال اخیر به وضوح قابل مشاهده است. در نقطه مقابل، شهرهای یزد و اصفهان نشان می‌دهند که توسعه صنایع در قالب شهرک‌های صنعتی تا چه اندازه می‌تواند از بی‌نظمی جلوگیری کند.
بابایی‌اقدم اظهار امیدواری کرد، نتیجه این مباحث و پیشنهادها در شورای‌عالی شهرسازی و معماری و نهادهای ذی‌ربط پیگیری شود تا در سال‌های آینده شاهد توقف کامل این روند و مدیریت اصولی توسعه کارگاهی اطراف شهرها باشیم.
تبریز و همدان دو نمونه شکل گیری حاشیه نشینی کارگاهی- صنعتی
یزد و اصفهان دو نمونه موفق توسعه صنایع در قالب شهرک‌های صنعتی